Iedereen huilt wel eens als hij triest is. Wanneer je aangenaam wordt verrast krullen de mondhoeken omhoog en zien we een glimlach. Zodra we bang zijn verkrampt ons lichaam.

Een aantal bewegingen, houdingen en micro-expressies ervaren we half-bewust of onbewust. Het zijn neurologische reacties. Niet voor niets wordt er vaak gezegd dat non-verbale communicatie universeel is. Culturele gebaren scharen we in de categorie van bewuste acties. Kennis van deze gebaren kan misverstand voorkomen. Hoewel de afgelopen 20 jaar steeds meer onderzoek naar de werking van de hersenen wordt gedaan en met de komst van MRI kunnen wetenschappers het verband tussen geest en lichaam(staal) steeds beter kunnen aantonen zijn er ook meningsverschillen tussen de verschillende disciplines en wetenschappelijke wereld over non-verbale communicatie.

Toch kunnen we ook met persoonlijke ervaringen vooruitgang boeken. Bijvoorbeeld: als je over jezelf praat denk je niet na over waar je hand naar toe gaat…  In het algemeen zul je je hand naar je borstbeen brengen. Niemand zal zeggen: “Ik …..” en zijn hand naar de elleboog brengen…(In een enkel geval zal deze persoon zijn mening moeilijk durven uiten). De volgende keer dat je je hand naar de kin brengt kun je je afvragen of je twijfelt. Het is geen absolute zekerheid maar je zult bij de meerderheid horen! We hebben allemaal dezelfde logica van gebaren, hoewel sommige cultureel bepaald zijn.

Nu is de vraag natuurlijk: moeten we wachten tot de wetenschap elk item* heeft gevalideerd voordat we ze kunnen gebruiken?  Sommigen zullen hier voorkeur aan geven terwijl anderen kiezen om het zelf te proberen en zich overtuigen. Waarom bestudeert men gebaren tijdens een verhoor?  Simpelweg omdat het helpt de ander beter te begrijpen. Het is nu eenmaal onmogelijk om al je gebaren en bewegingen te controleren.

De strategie is om gebaren en bewegingen te ontdekken die het woord tegenspreken, wat wil zeggen dat wanneer een item de verbale boodschap tegenspreekt je dit dient te verifieren aan de hand van vragen die je de gesprekspartner stelt.

Stel dat ik zeg dat ik rustig ben maar mijn lichaam beweegt nerveus. Een goede manier is dan om op niet-beschuldigende wijze de juiste vraag te stellen om er achter te komen wat er aan de hand is.  Het is een kwaliteit om tijdens een gesprek een comfort zone te creëren die de gesprekspartners authentiek kan laten zijn en op zijn gemak, nodig om geen ‘verkrampte’ lichaamstaal te tonen en achter de waarheid te kunnen komen.

Non-verbale comunicatie is inherent aan menselijke communicatie (A. Mehrabian). We kunnen niet zonder. Het begrijpen ervan betekent winst en beter begrip voor elkaar. Uiteraard zijn enkele basisregels van belang.

• De context van het gesprek. (Voorbeeld: als het koud is en iemand in elkaar gedoken zit met de armen over elkaar betekent dit geen afsluiting. Of neurveus is omdat hij uitslag van een onderzoek verwacht en zich krabt (zg: ‘micro-itch’) betekent dit nog geen teken dat hij iets verzwijgt. Enz.
• Vermijd de fout om één enkele beweging te beoordelen. We zullen een samenhang aan items moeten kunnen combineren om onze conclusie te trekken.
• Blijf jezelf. In een open communicatie is vooringenomenheid taboe.

Aangezien communicatie in twee richtingen gaat en op elkaar reageert kan een verkeerde opstelling emotionele stress veroorzaken. Zo zijn er diverse regels om foutieve interpretatie te voorkomen.  Belangrijk te onthouden is dat je non verbale communicatie niet simpelweg uit een boek kunt leren en op eigen manier interpreteert. Lichaamstaal is daarvoor te complex. Ik geef les in non-verbale communicatie omdat ik overtuigd ben dat mensen elkaar beter gaan begrijpen door de juiste tools te hanteren.

* Item, observatie van de non-verbale soort (gebaar, houding of micro-expressie).

Gerard Stokkink,  Expertisecentrum Lichaamstaal Nederland