Whilst there is no legal definition in England and Wales, the term parental alienation has legal meaning as a result of case law. For example, in 2010, HHJ Bellamy (sitting as a deputy High Court Judge) ruled that, ’the concept of alienation as a feature of some high conflict parental disputes may today be regarded as mainstream’ (Re S (Transfer of Residence) [2010] 1 FLR 1785) and, most recently, The Honourable Mr Justice Keehan, sitting in the High Court, said, ‘parental alienation is very harmful to a child. It skews the child’s ability to form any and all sorts of relationships and is not limited to the failed relationship with the other parent’ Re H (Parental Alienation) [2019] EWHC 2723 (Fam).
In the field of psychology, parental alienation has been recognised for many decades. As early as the 1940s, Wilhelm Reich, in his exposition of what he termed ‘emotional plague’ used, by way of example, one divorcing parent engaged in denigrating behaviour as ‘a means of alienating the child’ from the other parent (1990, p. 521). Contemporary theoretical perspectives and debates around parental alienation, however, are typically traced back to an article published in the journal of the American Academy of Psychoanalysis and Dynamic Psychiatry that described ‘conscious (…) subconscious and unconscious factors within one parent that contribute to a child’s alienation’ from their other parent (Gardner, 1985, p.3).
In their theoretical reformulation of parental alienation, in 2001, Kelly and Johnston argued that it was not a syndrome or a mental disorder of the child and introduced the idea of the ‘alienated child.’ Most recently, the World Health Organisation (2019) has included the term parental alienation as a search and index term for QE52.1 (Loss of love relationship in childhood: Loss of an emotionally close relationship, such as of a parent, a sibling, a very special friend or a loved pet, by death or permanent departure or rejection) in the latest edition of the International Classification of Diseases. At the Family Separation Clinic, we conceptualise parental alienation as being the ‘spectrum problem of induced defensive splitting in a child that, typically, occurs within the context of a divorce or family separation and which causes the child to pathologically align with one of their parents, rendering them vulnerable to that parent’s intra-psychic conflicts and defences’ (Woodall & Woodall, 2019).
Cases of parental alienation typically present themselves to practitioners in the arena of private child ‘custody’ proceedings, often because a child is resisting or refusing to spend time with one of their parents. The risk is that these cases are treated as ‘contact’ disputes or the result of conflict between parents. In fact, they are neither. Whilst the problem of parental alienation appears to be the child’s rejection of one of their parents, in reality the rejection is not the cause of the problem but is, rather, a symptom of the child’s pathological alignment to the other parent. Rather than being a child custody issue, parental alienation is a mental health problem that can result in significant and lasting harm to the child (for example, Baker, 2005; Novković, Buljan Flander & Hercigonja, 2012; v Boch-Galhau, 2018). It is for this reason that child protection approaches must be built into both the assessment and treatment of these cases.
Parental alienation should be recognised as an attachment disturbance. An attachment bond serves to provide a child with a safe haven in which the child can rely on his or her primary caregivers for comfort at times whenever she or he feels threatened, frightened or in danger. It also provides the child with a secure base that offers the child a foundation from which she or he can develop their own coping skills. In the early part of their lives, infants will maintain physical proximity to their attachment figures. However, over time, the child will begin to explore the world around them but return to proximity with the nearest or preferred attachment figure if things go wrong or if they feel insecure or threatened. Typically, children will become unhappy and sorrowful when they become separated from a caregiver. In response to the attentiveness and quality of the care that our parents provide, each of us develops a somewhat different attachment style (Howe, 2011)
The attachment process may be considered to be an evolutionary imperative. As Bowlby (1988, p. 135) explains, ‘attachment theory emphasizes (…) the primary status and biological function of intimate emotional bonds between individuals, the making and maintaining of which are postulated to be controlled by a cybernetic system situated within the central nervous system, utilizing working models of self and attachment figure in relationship with each other.’ Our early attachment experiences provide us with a template that shapes and colours our experiences of our relational world throughout our lives. Some are more effective and stable than others. Nevertheless, ‘regardless of the quality of the parent-child relationship, children are biologically hard-wired to form and maintain an attachment relationship with their caregivers’ (Baker, Creegan, Quinones & Rozelle, 2016). In other words, a parent does not need to do anything special for a child to attach to them; the child is evolutionarily predisposed to do so.
In an intact family, children have a separate and unique attachment bond to each of their parents, as well as a unified attachment to both of them within the family system. This is likely to extend to wider family members such as grandparents, aunts and uncles. Children generally experience movement between these attachment figures as fluid and attachment transitions tend to be easy and comfortable. However, when their parents separate, children must find a way to retain their individual attachment bonds with each parent but in a fractured relational environment. Whilst all children will feel some emotional discomfort when they are making the psychological transition from being in the care of one parent to being in the care of the other, most will be able to find a way to manage it; we call this crossing the ‘transition bridge’ (Woodall & Woodall, 2017) . However, children who experience pressure in their inter and intra-psychic experience of the post-separation environment, may find it impossible to make the psychological transition between one parent and the other. It is in this space that an alienation reaction may develop. However, it is important to recognise that an alienation reaction signals dysfunction in the child’s relationship, not with the rejected parent, but in the relationship with the aligned parent. An alienation reaction is, fundamentally, the result of a pathological alignment to one of their parents.
This raises the question about what it is that causes a child to pathologically align to one parent at the expense of the other. At the Family Separation Clinic, we consider that the answer lies in the attachment threat that the child experiences in the shadow of that aligned parent’s behaviours. At the heart of this response is the child’s felt experience that it is not acceptable to maintain a relationship with their other parent. These messages are sometimes overt – what Baker and Eichler (2016) would describe as ‘strategies’ – but are, also, very often rooted in the inter-psychic relationship between the child and the parent that they become aligned to; these have often been present in the pre-separation family relationships. Children in these circumstances will have an unconscious awareness of the power dynamics between their parents. These dynamics are established through the inter-personal relationship between the parents, entrenched behavioural patters, overt and covert patterns of coercive control and unregulated emotional affect. Critical to the development of an alienation reaction is the child’s unconscious, existential terror of abandonment.
Overt strategies may include making a child believe they have been abused or abandoned, making the child feel that they are unsafe in the other parent’s care, devaluing the role of the other parent, involving the child in a hostile narrative about the other parent and their wider family, involving the child in things about the adult relationship and encouraging the child to make false or fabricated allegations. Messages that are transmitted in the inter-psychic relationship between the child and the aligned parent include emotional shunning and abandonment threat, unpredictable and unregulated anger or terrorisation of the child, emotional dysregulation and psychological decompensation, or creating anxiety in a child by being overly anxious or emotional each time the child is due to see the rejected parent. Role corruption can be another significant factor in the development of an alienation reaction in a child.
Indeed, role corruption is a common feature of cases in which children have pathologically split after family separation. These are often highly enmeshed parent-child relationships in which the child has become parentified (for example, Boszormenyi-Nagy & Spark ,1973), and serves as a caregiver to their parent, or spousified (for example, Minuchin, 1974), and serves as a primary source of emotional intimacy for the parent. Johnston, Walters & Olesen (2005, p. 191) argue that, ‘parents who were alienating were also those who had poor boundaries and engaged in role reversal with their children,’ noting that ‘they had difficulty distinguishing their own feelings from those of their child, and the child often became the parent’s confidante, comforting and admonishing other family members, thus assuming an inappropriate executive or parenting role in the family.’ Whilst Kerig (2005, p. 13) notes that, ‘unlike overt forms of emotional abuse, such as denigration or terrorization of the child, boundary dissolution takes more covert forms that may be veiled under a guise of parental solicitude, effusive warmth, and camaraderie,’ warning that boundary violation ‘is the defining feature of childhood psychopathology’ (ibid).
Other frequent features in alienation cases can be the transmission of unresolved transgenerational trauma such as configurations of Haley’s perverse triangle (1977) in which an unresolved trauma, such as childhood sexual abuse, manifests itself in the present-day family dynamics. In such cases, dissociated from their own childhood trauma, the drama of the family separation causes the aligned parent to unconsciously project their own unresolved trauma onto the child as though the child, itself, was being abused. This enables the parent to assume the role of rescuer to the child victim, placing the rejected parent in the position of the child’s abuser. In such circumstances, the aligned parent maintains a delusional belief in order to psychologically defend themselves against the trauma they suffered in the past and can draw the child into a shared encapsulated delusional belief as a way of validating and upholding the defence.
Complex personality profiles and personality disorders are also common in the most severe cases of alienation. These include Narcissistic Personality Disorder, Borderline (Emotionally Unstable) Personality Disorder, Histrionic Personality Disorder, Paranoid Personality Disorder, Obsessive Compulsive Disorder, Sociopathic Personality Disorder; as well as issues like intrusive parenting. Psychoanalytic concepts, such as Ferenczi’s identification with the aggressor that identifies that, in the face of a threatening or out of control parent, children are compelled to ‘subordinate themselves like automata to the will of the aggressor’ (1949, p. 227), ‘actively teaching the child to invalidate his or her own experiences by making it necessary for the child to scan the environment for cues about how to act and feel’ (Linehan & Koerner, 1993) can also help illuminate the child’s rejecting behaviour.
The underlying feature in all children who are refusing to see a parent without justification is pathological splitting. Splitting refers to the unconscious failure to integrate aspects of self or others into a unified whole. It is an infantile defence mechanism (for example, Klien, 1946; Winnicott, 1989) that helps a child to make sense of the world around them and protects them from irreconcilable feelings. Faced with the overwhelmingly contradictory and unmanageable experience of recognising that to ameliorate the behaviours of one parent they must reject the other, the child splits off the powerless and vulnerable aspect of the self as a separate object representation. This inability to hold an integrated sense of self is then projected outward and manifests itself as a secondary split in which one parent becomes the embodiment of everything that is nurturing and good and the other parent the embodiment of everything that is threatening and bad. Utilising Rohner’s Parental Acceptance-Rejection Questionnaire (2005), research carried out by Bernet, Gregory, Reay and Rohner (2017), strongly suggested that ‘severely alienated children engaged in a high level of splitting,’ but that ‘splitting was not manifested by the children in other family groups’ such as those living in intact families, children of divorced parents who continued to see both parents on a regular basis, and neglected children of divorced parents who lived with their mothers and rarely or never saw their fathers. Ruppert (2011), notes that, whilst pathological splitting may bring temporary relief for the child, it carries the potential for serious and lasting psychological harm.
At the Family Separation Clinic, our differential assessment process seeks, through clinical observation, to identify the severity of splitting reaction in the child and to ascertain whether it is fixed or responsive to environmental change. We also work to understand the dynamics that have caused the child to split through an assessment of factors such as patterns of power and control in the family, the presence of unresolved trauma and signs of personality disorder, attachment issues in the parents and through adapted Internal Family Systems analysis. It should be noted that there are no specific parental behaviours that lead to what may be termed a ‘justified rejection;’ alienation is identified through the presence or otherwise of induced psychological splitting.
What may be considered to be traditional therapies have been shown to be contraindicated in alienation cases. Analysis based on 1,000 cases, undertaken by Clawar & Rivlin (2013), identified that ‘even under court order, traditional therapies are of little, if any, benefit in regard to treating this form of child abuse’ and Fidler, Bala and Saini (2013) argue that ‘therapy in more severe cases, which may include some moderate cases, may be associated with the alienation becoming more entrenched.’ Critically, Andritzky (2002) notes that ‘there are no reports of successful treatment of mild/medium level [alienation] that do not include the re-establishment of contact between child and alienated parent.’
Using a child protection approach, the Family Separation Clinic seeks to understand the unique dynamics of each case. Where alienation is identified, we utilise a legal and mental health interlock (in which the legal intervention deals with the power and control element through the threat of sanction and the mental health intervention deals with the issue within the family) to produce the conditions in which dynamic change for the child becomes possible, and implement a structured intervention based on immediate relief of splitting in the child. This typically involves an immediate reconnection with the rejected parent through in situ therapeutic interventions where possible or, where determined by the court, a change of residence with a therapeutic bridging plan. This approach seeks protect the child as a matter of priority by constraining the alienating parent’s behaviours, where possible, or protecting the child from the source of harm where constraint is not possible. Further, it always seeks to protect the child’s right to a relationship with both parents and supports a permanent resolution of child’s defensive splitting.
Ultimately, in alienation cases, the courts, mental health practitioners and others have to be prepared to override the child’s wishes and feelings in order to meet the child’s needs. As Warshak (2003) argues, ’children align themselves with the parent they most fear, or the parent they regard as most unstable (…) although these children may be outspoken in their custodial preferences, their wishes may not reflect their genuine best interests (…) Giving children’s wishes and feelings paramount weight in determining the outcome of such cases burdens children with the terrible responsibility and impossible task of managing the adult world around them.’
References:
http://www.nickwoodall.net/parental-alienation
Andritzky, W. (2002). Behavioural patterns and personality structure of alienating parents. In W. v Boch-Galhau, U. Kodjoe, W. Andritzky & P. Koeppel (Eds.), The parental alienation syndrome (PAS): An interdisciplinary challenge for professionals involved in divorce (pp. 283-314). Berlin: Verlag für Wissenschaft und Bildung.
Baker, A.J.L. (2005). The Long-Term Effects of Parental Alienation on Adult Children: A Qualitative Research Study. The American Journal of Family Therapy, 33:289–302
Baker, A. J. L., Creegan, A., Quinones, A. & Rozelle, L. (2016). Foster children’s views of their birth parents: A review of the literature. Children and Youth Services Review, 67, 177-183.
Baker, A. J. L. & Eichler, A. (2016). The linkage between parental alienation behaviors and child alienation. Journal of Divorce & Remarriage, 57:7, 475-484.
Bernet, W., Gregory, N., Reay, K. M. and Rohner, R. P. (2017). An Objective Measure of Splitting in Parental Alienation: The Parental Acceptance–Rejection Questionnaire. Journal of Forensic Sciences, 63(3):776-783.
v Boch-Galhau, W. (2018). Parental alienation: A serious form of psychological child abuse. Mental Health and Family Medicine, 13, 725-739
Boszormenyi-Nagy, I., & Spark, G. (1973). Invisible loyalties: Reciprocity in intergenerational family therapy. Hagerstown, MD: Harper & Row.
Bowlby, J. (1988). A secure base: Clinical applications of attachment theory. Hove: Brunner-Routledge.
Clawar, S. S. & Rivlin, B. V. (2013). Children held hostage: Identifying brainwashed children, presenting a case, and crafting solutions (2nd Edition). Chicago, IL: American Bar Association.
Ferenczi, S. (1949). Confusion of the tongues between the adults and the child (The Language of Tenderness and of Passion). International Journal of Psycho-Analysis, 30:225-230.
Fidler, B. J., Bala, N., & Saini, M. A. (2013). Children who resist postseparation parental contact: A differential approach for legal and mental health professionals. New York, NY: Oxford University Press.
Gardner, R. A. (1985). Recent trends in divorce and custody litigation. Academy Forum, 29(2), 3–7.
Haley, J. (1977). Toward a theory of pathological systems. In P. Watzlawick & J. Weakland (Eds.), The interactional view (pp. 31-48). New York: Norton.
Howe, D. (2011). Attachment across the lifecourse: A brief introduction. London: Palgrave.
Johnston, J. R., Walters, M. G., & Olesen, N. W. (2005). Is it alienating parenting, role reversal or child abuse?: A study of children’s rejection of a parent in child custody disputes. Journal of Emotional Abuse, 5(4), 191–218.
Kelly, J. B., & Johnston, J. R. (2001). The alienated child: A reformulation of parental alienation syndrome. Family Court Review, 39, 249–266.
Kerig, P. K. (2005). Implications of parent-child boundary dissolution for developmental psychopathology: Who is the parent and who is the child? New York: Haworth Press.
Klein, M. (1946). Notes on Some Schizoid Mechanisms. Int. J. Psycho-Anal., 27:99-110.
Linehan, M. M., & Koerner, K. (1993). Behavioral theory of borderline personality disorder. In J. Paris (Ed.), Borderline personality disorder: Etiology and treatment (pp. 103-121). Washington, D.C.: American Psychiatric Press.
Minuchin, S. (1974). Families and family therapy . Cambridge MA: Harvard University Press.
Novković, V.. Buljan Flander, G. & Hercigonja, D. (2012). Parental manipulation with children as a form of emotional abuse. 40. 151-156.
Reich, W. (1990). Character analysis (3rd ed.). New York: Farrar, Straus and Giroux.
Rohner, R. P. (2005). Parental Acceptance-Rejection Questionnaire (PARQ): Test manual. In R. P. Rohner & A. Khaleque (Eds.) Handbook for the study of parental acceptance and rejection, 4thed. (pp. 43-106). Storrs, CT: Rohner Research Publications.
Ruppert, F. (2011). Splits in the soul: Integrating traumatic experiences. Steyning: Green Balloon Publishing.
Warshak, R.A. (2003). Payoffs and pitfalls of listening to children. Family Relations, 52, 373-384.
Winnicott, D. W. (1989). The Concept of Trauma. In C. Winnicott, R. Shepard, and M. David (eds.), Psycho-Analytic Explorations, pp 130-148, MA; Harvard University Press.
Woodall, K. & Woodall, N. (2017). Understanding parental alienation: Learning to cope, helping to heal. Springfield IL: Charles C Thomas.
Woodall, N. & Woodall, K. (2019, July). Working with post-separation induced psychological splitting in children. Paper presented at the Association of Youth & Family Judges and Specialists, and Zagreb Child and Youth Protection Centre seminar at the Teaching Institute for Public Health, Zagreb.
World Health Organization. (2019). ICD-11 for mortality and morbidity statistics. Retrieved November 2, 2019, from https://icd.who.int/dev11/l-m/en#/http%3a%2f%2fid.who.int%2ficd%2fentity%2f181823991
De handen van de mens zijn extreem ontwikkeld en een belangrijk orgaan met een breed scala aan acties. De hand, in het latijn ‘manus’ (‘uiteinde van het lichaam’ ) is een een grijp- en hulporgaan en een uitdrukkingsmiddel om het al of niet gesproken woord te ondersteunen. Daarnaast heeft elke vinger specifieke betekenis in de communicatie wanneer deze door de andere hand wordt verborgen.
De duim symboliseert kracht en behoefte aan macht. Wanneer men de duim opsteekt met gesloten hand geeft men goedkeuring, naar beneden afwijzing. De duim is verbonden met het intellect; de uitwisseling van een interpersoonlijke relatie; het soort contact wat ‘ik’ met de ander heb en met mezelf. Wanneer een kind op zijn duim zuigt in situaties waarin het zich onzeker voelt is de duim beveiliging en bescherming. Letsel aan de duim kan verband hebben met mentale inspanning: of de interactie met anderen wel gezond is. De duim symboliseert ook leven en overleven. Wanneer we de duim onbewust met de andere hand vasthouden willen we ons terugtrekken om ons te beschermen tegen de buitenwereld.
De wijsvinger symboliseert de ego, onze ‘ik’ . We wijzen ermee en geven non-verbaal het signaal om aandacht te vragen of de autoriteit zijn wanneer we trots zijn en persoonlijke kracht mee uitdrukken. Wanneer we de wijsvinger met de andere hand onbewust vastpakken ‘verbergen’ we onszelf; we willen ons niet manifesteren, niet antwoorden. Een verborgen linker-wijsvinger wijst op onvermogen en persoonlijke onzekerheid. De verborgen rechter-wijsvinger verwijst naar onzekerheid over de interpersoonlijke relatie waarin we ons niet gezien voelen.
De middelvinger (Latijn: ‘digitus impudicus‘ ) wordt de ‘schaamteloze’ vinger genoemd in teksten uit het oude Rome. Het is de langste vinger van de hand die door de andere vingers wordt beschermd. De middelvinger symboliseert creativiteit, seksualiteit en woede. Beschadiging aan deze vinger kan betekenen dat geheime verlangens of seksleven niet verloopt zoals men wil; in creatieve zin kan men zich beperkt voelen door een gebrek aan vertrouwen. Gebaren met een opgestoken middelvinger zijn waarschijnlijk enkele duizenden jaren oud. Iemand die de rechter middelvinger opsteekt drukt provocatie uit t.o.v. de ander. De linker middelvinger heeft een persoonlijker connotatie en vertegenwoordigt zelfrespect. De middelvinger verbergenin de andere hand toont een zeker (intellectueel) minderwaardigheidsgevoel of wantrouwen.
De ringvinger symboliseert de vereniging van mensen, de emotionele band met de ander. Ingesloten tussen middelvinger en pink (de sociale band met vrienden etc.) wordt deze vinger verborgen zodra onze intieme relatie verstoord is. Verwonding aan deze vinger kan door verdriet of moeilijkheden komen in affectieve relaties (man, vrouw, kind, soms zelfs ouders). Oorspronkelijk in het Egyptisch geloof is de linker ringvinger rechtstreeks verbonden met het hart. Dit geloof Vena Amoris (“ader van liefde”) werd later door de Grieken overgenomen en doorgegeven aan de Romeinen. Dit is de reden waarom de trouwring aan de linkerhand wordt geschoven.
De buitenste vinger van de hand wordt de pink genoemd omdat het de kleinste van de vijf vingers is. Het is de enige vinger die in het oor past en heeft een cruciale functie bij het hanteren van objecten. De pink is direct verbonden met het hart en vertegenwoordigt het gezin, liefde, de harmonie met familie en vrienden. De pink verbergen met de andere hand duidt op onzekerheid over de harmonie van deze sociale contacten.
Wat gebeurt er als je een opleiding lichaamstaal hebt gevolgd..? Kun je ‘lezen’ wie de Mol is als je een cursus hebt gevolgd? Kun je erop aan dat wat een ‘body language expert’ op SBS-shownieuws beweert? Of toch maar beter je gezond verstand gebruiken ervan uitgaand dat amusement tot op het bot wordt geregisseerd.
Een hand naar het hoofd, ogen die naar links of rechts draaien, een mondhoek vertrekt, de benen kruisen. Allemaal bewegingen die het lichaam maakt zonder zichtbare oorzaak. Toch heeft elke beweging betekenis in de context van een gesprek.
Met Bodysystemics stappen we de wereld in van de logica van emoties. Wanneer zijn emoties naar buiten gekeerd of naar binnen gekeerd? Welke zijn positief of negatief, welke met en zonder spanning…alles is waarneembaar als je weet waarop te letten! Om de boodschap ervan snel en efficient in te schatten. Wat niet wordt gezegd kan van belang zijn! Probeer één van onze masterclasses of een seminar. Je zult verbaasd staan!
Accreditatie van 
Maar liefst de helft van de oudere patiënten in ziekenhuizen ontwikkelen een delirium. Een ernstig probleem dat vaak onopgemerkt bij oudere patiënten voorkomt. Paula Duncan, verpleegster in het Park Nicollet Methodist Hospital in St. Louis Park, Minn. zegt hierover: “Mensen praten er niet gemakkelijk over. Vraag hoe ze slapen, vraag naar hun dromen, let op het lichaam en gezicht naar aanwijzingen. Soms zie je al door een blik op het gezicht dat ze niets durven te zeggen omdat het is zo verschrikkelijk is.” Artikel: 
“Ouderen zijn simpelweg minder in staat om met stress om te gaan dan jongere volwassenen”, vertelt Inouye, hoofd van het Aging Brain Center op het Hebreeuws SeniorLife (een filiaal van de Harvard Medical School) . “Verminderde cognitieve reserve, verlies van plasticiteit van het brein” en meerdere gezondheidsproblemen en medicijnen maken alle ouderen kwetsbaarder. De risico’s voor mensen van 70 jaar en ouder met verschijnselen van uitdroging, visuele beperking, slechthorendheid, immobilisatie (vast aan bed), slaaptekort en cognitieve stoornissen kunnen met HELP worden geminimaliseerd. Mensen met dementie bijvoorbeeld zijn vatbaarder voor het ontwikkelen van het delirium.
Familieleden kunnen helpen omdat zij diens normale cognitieve vaardigheden goed kennen. Zij zijn vaak de eersten die de veranderingen opmerken. Door bijvoorbeeld uitdroging te voorkomen door drinken aan te moedigen, immobiliteit te voorkomen door beweging van armen en benen, slaap problemen te verminderen (overdag langskomen en s’nachts een rustige omgeving creëren), een massage te geven of evt. het gehoorapparaat van nieuwe batterijen te voorzien, spelletjes doen of iets te lezen te geven, alles kan helpen omdat zij het beste weten waar de patient behoefte aan heeft.
Om te ontdekken of lijsttrekkers hun betoog uit het hoofd hebben geleerd of een spontaan antwoord geven is o.m. af te lezen aan het knipperen van de ogen. Zodra men actief is in de discussie of nadenkt over wat we willen gaan zeggen knipperen de ogen onophoudelijk. Dit komt doordat de hersenen informatie moet verwerken en vertalen naar woorden. Op dit proces reageren de ogen .
Iedereen huilt wel eens als hij triest is. Wanneer je aangenaam wordt verrast krullen de mondhoeken omhoog en zien we een glimlach. Zodra we bang zijn verkrampt ons lichaam.
onafhankelijke rol te hebben. Aangestuurd door het reptiele brein denken we niet na over onze bewegingen die aangeven wat of waaraan we denken. We reageren al op onze omgeving of gesprekspartner voordat we er ons bewust van zijn…
De seminars vinden plaats op maandagen. Locatie: vd Valk Hotel.A4-Schiphol (vrij P). Tijden: 9:30-17u. Prijs: € 375 per seminar (incl.lunch). U kunt zich hiervoor nog aanmelden tot 20 december as. per 
Bedriegers overtuigen ons wanneer zij zichzelf hebben ingeprent dat hetgeen ze beweren waar is. Een kleine 10% van de mensheid heeft deze capaciteit, wat het in eerste instantie lastig maakt om hun lichaamstaal te analyseren. Tactisch doorvragen geeft opheldering maar geef toe: zelfs de slimsten onder ons zijn in de praktijk gevoelig voor oplichting. Hoe komt het dat zelfs de meest rationele geesten er steeds weer in trappen?
Zolang we ons laten opzwepen door emotionele verhalen over aankomend onheil zal er altijd een oplichter klaar staan om ons een rad voor ogen te draaien. Want laten we wel zijn: wat is er nu verleidelijker dan een uitstekend verhaal? Het zijn niet de mensen die de wereld het helderst waarnemen die het meest succesvol zijn, maar degenen die het beste zijn in het waarnemen van de wereld zoals zij die het liefste zien. En een wereld zoals we die het liefst willen zien is precies wat een oplichter ons probeert te verkopen. Juist daar geeft lichaamstaal de doorslag.
De rechterkant van ons gezicht toont de blik die we willen uitdragen naar de buitenwereld. De rationele hersenhelft (cortex) stuurt de rechterkant van het lichaam aan en is voor veel mensen de ‘goede’ kant als ze worden gefotografeerd. De rechterhelft van ons lichaam toont controle over hetgeen we willen tonen of doen en kan bewust worden aangepast aan de omstandigheden. Zoals je iemand de hand schudt met de rechter, spreekt ook je gezicht controle over het al dan niet aangaan van de interactie met de ander.
In Rusland is glimlachen in tegenstelling tot bij ons geen vorm van beleefdheid of respect. Wij willen vaak koste wat kost glimlachen om beleefd of beschaafd te zijn maar in Rusland vinden ze dat wij in het westen maar vreemd lachen. Maxim Gorki schreef ooit “het enige wat we zien bij Amerikanen die lachen zijn hun tanden”. Sommige komieken grapten over “chronisch” gelach (M.Zadornov) of vergelijken de lach met het krijgen van een “elektrische schok ” (M.Zhvanetsky).
De Russische gedragscode geeft geen ruimte voor onze beleefde glimlach; die heeft zelfs een omgekeerde werking. Russen zullen eerder achterdochtig worden bij een glimlach, eerder een teken van afkeuring dan respect. De ‘opgeplakte’ glimlach (fake-smile) die westerlingen kunnen opplakken wordt door Russen een “Service Smile” genoemd en beschouwd als een slechte karaktereigenschap die de onbetrouwbaarheid en ware gevoelens verhult.
De Russische glimlach wordt met de lippen gemaakt waarbij de bovenste rij tanden nauwelijks zichtbaar zijn. De Amerikaanse glimlach toont alle tanden en wordt in de Russische cultuur als vulgair beschouwd; een soort paarden grijns. Nee, een glimlach wordt eerder gezien als een signaal van tederheid of een goede relatie. Het toont interpersoonlijke sympathie en is daarom natuurlijk en oprecht, iets waar we in de westerse samenleving mee pochen.
Het is niet gebruikelijk dat schoolkinderen lachen op de gang. Volwassenen voeden hun kinderen op met: “niet dom lachen, wees serieus op school, de meester is er voor jou.” Een docent zegt tegen zijn leerlingen ‘nu werken, lachen kan later! “. De eerste cultuurschok bij aankomst op een Russische luchthaven zijn douanebeambten en luchthavenpersoneel die koud en onvriendelijk lijken. In werkelijkheid doen ze gewoon hun werk, iets wat ze serieus nemen en niets grappig heeft. Ze blijven serieus bij het uitvoeren van hun taak, net als een verkoper, help-desk medewerker of een andere beroepsgroep.
De bedevaart in Mekka wordt in januari ’06 en j.l. september (’15) opgeschrikt door een ramp. De mensenmassa die zich eerder als een enorme vloeiende stroom voortbeweegt verandert zonder aanwijsbare reden in chaos en onregelmatigheid. Vage redenen veranderen de vloeiende massa in een turbulent patroon wat honderden meters beslaat. Het fenomeen veroorzaakt vele honderden doden. We zien het ook op andere plaatsen gebeuren, zoals de ‘love-parade’ in Duisburg (’10).
het dagelijks leven vertoont een mensenmassa opmerkelijke capaciteiten zoals bijv. zelfregulering. In de Kalverstraat verplaatsen mensen zich door de geboden ruimte te benutten ten opzichte van tegenliggers om twee stromen te vormen; ieder de helft van de straatbreedte. De menselijke stroom wordt collectief en zonder ingreep van buitenaf gereguleerd.
Welke gedragscodes liggen aan de basis van dit collectieve fenomeen? Zou men in de toekomst verplaatsingen van mensenmassa’s kunnen voorspellen om drama’s te voorkomen? Om deze vragen te beantwoorden kun je naast empirisch onderzoek (waarbij de aantrekkingskracht van winkels, tegenstroom en obstakels) gedragsmatige en culturele normen vaststellen. In Frankrijk en Nederland ontwijkt men in 80% de tegenliggers door naar rechts af te buigen, in 70% van de gevallen wanneer samen of in een kleine groep wordt gelopen.
Je kunt je afvragen waar je op let als je in een mensenmassa loopt en hoe je je gedrag aanpast. Veelal zoek je de ruimte op wanneer het zicht te klein wordt en zorg je voor een veilige marge met je voorgangers.
Deze regulering zorgt ervoor dat je als voetganger niet passief bent. Je gedrag wordt je immers niet opgelegd. Je bent in staat het eigen gedrag aan te passen door waarneming, de cultuur en de mensen met wie je bent. Maar zodra de kritieke dichtheid per m2 is bereikt kan dit ook aanleiding zijn voor de angst die paniek en chaos veroorzaakt…
De 7-38-55% -regel van Albert Méhrabian geeft vaak verwarring. Als mensen praten kunnen ze pauzes inlassen om na te denken, structuur aanbrengen in hun gedachtengang, en hoe ze hun boodschap willen overbrengen. Maar non verbaal kun je dit niet. Mensen kunnen van kinds af aan goed met woorden omgaan en zijn zich vaker meer bewust van wat ze zeggen dan van wat het lichaam doet…
Een leugen vraagt inspanning en is al met al geen gemakkelijke opdracht!
Tegenwoordig wordt een vecht of vlucht reactie zelden geactiveerd doordat fysieke bedreiging uitblijft. De meeste strijd speelt zich in het lichaam af en wordt veroorzaakt door negatieve herinneringen of ervaringen uit het verleden, zoals een trauma (extern) of een conditionering uit de kindertijd (intern). Je lichaam doet hetzelfde: de respons is stress, veroorzaakt door de rijkelijk stromende hoeveelheid adrenaline die het hart rondpompt…
De stressreactie begint in de hersenen, om precies te zijn in de amandelvormige amygdala, onderdeel van ons limbisch systeem wat tussen de frontale kwab (cortex) en het reptiele brein ligt. Vanuit hier worden onze emoties gestuurd. Het is tevens de plek waar ons lange-termijn geheugen zich heeft genesteld alsook de plek waar negatieve ervaringen worden opgeslagen. Niet geheel onbelangrijk dus. De amygdala wordt wel eens een ‘rookmelder’ genoemd: zodra er problemen opduiken reageert zij alert door de hersenen te signaleren dat het lichaam moet worden gemobiliseerd om je te verdedigen.
We gaan snel naar de theorie : wanneer gaan de ogen naar links als we in gedachten zijn? Juist…! Om je iets voor de geest te halen wat je je wilt herinneren.
Elke ervaring die we opdoen laat een spoor in onze hersenen achter, en dus ook een herinnering. We zoeken in ons archief op het moment dat we iemand voor de eerste keer tegenkomen. Onbewust generaliseren en vergelijken we eerdere herinneringen. In minder dan 1/100.000 sec. hebben we al een indruk van een gezicht dat we nooit eerder hebben gezien en: of dit gezicht ons aanspreekt, competent is en vertrouwen geeft en zo meer… Dat besluit is niet exact, maar een voordeel is dat het razendsnel gebeurt. Een eerste indruk wordt zó snel gegenereerd dat ons verstand geen tijd heeft om deze reactie te beïnvloeden.
Dicht bij-elkaar staande ogen en een samengetrokken gezicht worden ervaren als agressief terwijl een ontspannen gezicht wordt direct wordt geklasseerd als vertrouwenswaardig maar niet competent. Zodra onze rede zich ermee bemoeit worden deze initiële observaties zekerder van zichzelf, maar dit betekent niet dat ze minder waar zijn. Zelfs als je niet de intentie hebt om anderen te beoordelen op gezicht doen je hersenen het werk door niets anders te doen dan gezichten te classificeren in diverse specifieke categorieën. Dit proces gebeurt automatisch.
Gezichtsexpressies danken we aan de activatie van de vele kleine spiertjes in het gezicht waarmee we alle mogelijke combinaties kunnen maken. Van alle combinaties zijn er slechts 3000 die werkelijk iets voor ons betekenen. Onze hersenen (her)kent ze allemaal!
Ik herinner me de verkiezingsdebatten van 2010. De NOS belde me in juni van dat jaar toen ik op doorreis naar Italië in Zwitserland de telefoon opnam met de vraag of ik naast Huub Stapel en andere commentatoren die avond in de studio wilde plaatsnemen om lichaamstaal van de heren politici van commentaar te voorzien…
Lichaamstaal en gezichtsexpressies zijn spontane reacties van het lichaam, ze zijn direct en nauwelijks te onderdrukken. Als je dit proces zou proberen te controleren of met botox te behandelen, wordt de natuurlijke communicatie van het lichaam verstoord. Zodra lichaamstaal en dus ook gezichtsexpressie niet in overeenstemming is met intentie, emotie of het gesproken woord spreken we van incongruentie.
Van iemand die met botox in zijn/haar gezicht is behandeld kun je met recht zeggen dat hij een soort masker draagt. Hij/zij kan immers niet meer -al of niet tijdelijk- over de expressie beschikken die hem van nature zijn meegegeven. Neem bijvoorbeeld de rol van de wenkbrauwen wanneer deze zijn behandeld. Normaal gesproken bewegen deze onophoudelijk tijdens een gesprek om betrokkenheid uit te drukken of attentie te vragen. Zo ook zijn, naast de handen, de mondhoeken, het voorhoofd (fronsen), de tong, lippen en de ogen een welkome bron van informatie die de ander duidelijk maakt wat we bedoelen. Dit proces verstoren is een aanslag op het communicatieve vermogen, ook al druk je je woordelijk goed uit. Het is -tenzij je de persoon vóór de behandeling niet kende- dan ook belangrijk je af vragen of je relatie er tegen bestand zal zijn: je zult het met minder zichtbare spontane reacties, en daarmee minder transparante communicatie moeten doen…
Gezichtsspieren zitten dichtbij de hersenen en reageren daardoor zeer snel op prikkels vanuit de hersenen. Als we de ander aankijken letten op alles wat er in het gezicht beweegt om de ander beter te begrijpen, maar vergeet daarbij niet dat ook het lichaam veel informatie verschaft… Het is ondoenlijk om controle uit te oefenen over alle lichaamsbewegingen (=communicatie). Het hele lichaam is sensorisch en staat in verbinding met de hersenen via het zenuwstelsel. Een fenomeen bijvoorbeeld is wanneer het zómaar ‘ergens’ op het lichaam kan gaan kriebelen als je in gesprek bent. Onuitgesproken gedachten en de plek waar het kriebelt zijn nauw met elkaar verbonden. Middels het zenuwstelsel is dit één van de meest transparante manieren waarop het lichaam zich uit. Maar daarover meer in een volgende post!
Zoals het TV programma RTL-boulevard (6.11.14) meldde, wordt het belang van lichaamstaal in de Nederlandse rechtszaal nog niet onderkend als communicatie. Lichaamstaal wordt echter in andere landen en met name de VS en Canada al langer serieus gezien. Het lichaam liegt niet en geeft de tegenstrijdigheden weer die door woorden moeten camoufleren. Het doorgronden van lichamelijke reacties tijdens een verhoor geeft de ondervrager mogelijkheid om zijn vragen bij te stellen.
Zoals in praktisch elk interview wel te zien is (op de foto: Jan-Hein Kuijpers tijdens de uitzending van Pauw&Witteman op 14 april j.l) geeft de tong een aanwijzing. In het gesprek met de advocaat wordt de tong vliegensvlug naar buiten gestoken vóórdat deze begint te spreken. Het fenomeen is vooral waar te nemen bij een moeilijke context. De reactie van het lichaam is sneller dan het formuleren van woorden en al waarneembaar vóórdat de spreker begint te praten. Het laat zien waar de spreker in gedachte mee bezig is.
Various studies show on one hand, the involvement of gestures in speech production and, on the other, that the use of the mother tongue (native language) or a second language, involves different mental resources.
Als vader merkte ik, wonend in een huis met veel trappen, dat mijn 7 maanden oude zoon graag de trap op wilde. Omdat de verhalen van jonge kinderen die verdronken in zwembaden ondanks het ‘altijd’ gesloten hekje juist die éne keer open stond bracht mij nachtmerries.
Wanneer de baby wat groter is ontdekt steeds meer van zijn eigen lichaam en de wereld om hem heen. Het slaat op zijn buikje, krijsend van plezier of probeert zijn voeten in de mond te steken. De buik is een gebied waarop hij genoegelijk met zijn handje klopt wanneer hij voldaan is in materiële of emotionele behoeften. Deze gebaren bij de baby maken wij later als volwassenen ook, maar doet dit net zo automatisch en zonder erbij na te denken als een pasgeborene, niet bewust van de boodschap die het lichaam daarmee ‘zegt’. Gebaren zij geen beweging die ons verraden; ze geven slecht weer wat de gedachte erachter is. Ons lichaam toont constant signalen die spreken en kunnen worden gelezen als een woordenboek.
Kun je aan iemands gezicht zien of hij liegt of in staat om de leugen te ontdekken door te kijken naar aanwijzingen die de persoon onbewust verraadt, zoals bijvoorbeeld micro-expressies (bijv. minachting), een handgebaar of het wegdraaien van de blik ? Ondanks de klassieke veronderstelling dat leugenaars een Pinocchio-neus krijgen die blijft groeien als hij anderen bedriegt is het duidelijk dat we niemand mogen beschuldigen van misleiding door alleen naar gelaatstrekken te kijken. Ik denk dat iedereen mij voor gek zal verklaren als ik met een lijstje of grafiek kwam waaraan je de leugen kunt herkennen. Als iemand je vraagt wie liegt of bedriegt dan zul je waarschijnlijk met je vinger wijzen naar de persoon die je niet bevalt (door diens uiterlijk, houding, geaardheid of slechte ervaring met de persoon) of iemand die het niet met je eens is. Zelfs als de persoon ons niet misleidt staan we in een verdedigingsmodus en nemen we aan dat hij ons voorliegt. Aan de andere kant vragen we ons af en willen zelfs niet geloven dat iemand die we goed kennen ons heeft misleid of bedrogen. Onze persoonlijke vooroordelen werken als een emotionele blinddoek in het dagelijks leven. 
Hoewel het essentieel is om te overleven en onze hersenen hun best doen is zelfbedrog iets wat we dagelijks tegenkomen doordat we feitelijke aanwijzingen negeren. De reden waarom we ze bewust negeren is omdat ze ons ontmoedigen en hopeloos doen voelen. Gedragsmatige, cognitieve en biologische beperkingen zijn de grootste barrières om de waarheid te kunnen zien. We zijn gemakkelijk te overtuigen om iets te geloven omdat we gewoon niet verder willen gaan dan onze grenzen om naar de feiten te zoeken.
Advocaten, onderzoekers, veiligheidspersoneel, inlichtingendiensten, ondervragers en politiemensen, allen moeten het opsporen van leugens beheersen omdat het van groot belang kan zijn in het leven van veel mensen en misschien wel hun eigen leven. Het is echter verraderlijk indien ze worden opgeleid om leugenaars op basis van gezichts- of uiterlijke kenmerken te vangen. Er bestaan talloze opleidingen over leugendetectie die nergens op slaan en ook nergens op gebaseerd zijn. Na het bekijken van deze 
Veel onderzoekers en deskundigen werken hard om verschillende modellen in het identificeren van duidelijke of subtiele signalen van misleiding – verbaal of non-verbaal- te ontwikkelen. Je kunt een leugen inderdaad soms aan één enkele aanwijzing identificeren, maar gedwongen bekentenissen afdwingen is de grootste fout en zelfs een misdaad op zichzelf. Je kunt je niet voorstellen hoeveel onschuldigen zijn bestraft voor misdaden die ze nooit hebben begaan.
Zeker, er zijn twee categorieën leugenaars. De eerste zijn slechte leugenaars, de tweede zijn goede of ‘witte’ leugenaars. Slechte leugenaars zijn onervaren in het overtuigen van anderen en dat wat ze zeggen is gemakkelijk te vangen door discrepantie en onbewuste schuldgevoelens door angst. Slechts één of enkele voor de hand liggende non-verbale en/of verbale aanwijzingen legt deze gemakkelijk bloot. Aan de andere kant geven ‘witte’ leugenaars subtiele aanwijzingen, die grotendeels genegeerd blijven voor de meeste van ons, wat hen meester maakt van de oplichting, fraude of vervalsing van de waarheid. Gezien de complexiteit en dynamiek van het gedrag en de menselijke hersenen is detectie van de leugen moeilijk, maar niet onmogelijk! Een sterk geloof in de waarheid en het vermogen om in de waarheid te geloven geeft ons allemaal immuniteit tegen liegen en leugenaars. Hoe zit het met het vertellen van de waarheid? Het is best moeilijk de waarheid te vertellen en erin te blijven geloven in een tijd zoals nu die doorspekt is van leugens en bedrog, een epidemie waarin we onszelf gevangen voelen tussen leugenaars en bedriegers.
Zit er ook een leugenaar in jou verborgen? Het verhaal uit de bijbel over het bekogelen van een overspelige vrouw om haar te straffen kennen we allemaal: “Wie zonder zonden is werpe de eerste steen”. Iedereen realiseert zich deze gemeenschappelijke psycho-biologische eigenschap. Camouflage, verdraaiingen of afleidings-maneuvres zijn overlevingsmechanismen die we allemaal bij tijd en wijle kennen en hanteren. De waarheid is dat wij allemaal, op één of ander moment en van jongs af aan om verschillende redenen liegen. We kunnen anderen hiervoor de schuld niet geven maar we kunnen ze wel vangen, zoals experts of de leugendetector doen. Er zijn vele oude, traditionele en moderne methoden om misleiding te ontdekken maar we zouden alles moeten combineren om de waarheid te vinden. Vroeg of laat komt de waarheid boven en zal de leugenaar bekennen of de prijs betalen voor zijn/haar misleiding, zoals de golven het zandkasteel op het strand uiteindelijk zal doen verdwijnen.
De reactie van Wilders: “ik begrijp dat u dit geen prettig middel vind” zien we haar lichaamshouding veranderen terwijl de woorden : “ik heb niet gezegd dat ik het geen prettig middel vind… ik ben gewoon nieuwsgierig waarom u dit gebruikt”. Het lichaam komt naar voren (betrokkenheid in de communicatie) en zien we Eva Jinek, eenmaal terug in haar stoel de tong uitsteken naar Wilders. Haar hoofd daarbij omhoog ten teken dat zij de woordspeling van Wilders heeft doorzien en hem hierop aanspreekt. (TV-beelden NOS). Een statement gaat vaak gepaard met beweging van de tong waarbij de richting van verplaatsing een connotatie geeft .
Aan het einde van dit fragment is ook de tong van Wilders nog even te zien. Om zijn gedachtengang helder te verwoorden sluit hij zich even af van de interviewster door naar beneden te kijken. Wilders zondert zich een fractie van een seconde af om zich te concentreren op zijn antwoord op de terechtwijzing door Eva. De ogen slaan neer (introspectie) en de tong wordt kort (links) uitgestoken.
Waarom is de kwestie van linker-en rechterkant zo belangrijk in het lezen van onze acties? Het is zo dat de twee verschillende hersenhelften de beide zijden van het lichaam controleren. Volgens een logica van kruising stuurt de rechterhelft van de hersenen de linker zijde van het lichaam en vice versa. De twee helften van onze hersenen hebben echter niet dezelfde functies. De paradox is dat hoe meer we proberen onze emoties te verbergen des te zichtbaar ze worden. Hetzelfde gebeurt met gebaren. De kloof tussen wat er wordt gezegd en wat verzwegen wordt eindigt altijd in het manifesteren van een lichamelijke asymmetrie en dat terwijl de linker hersenhelft cognitie regelt, in het bijzonder het gebruik van taal. Afhankelijk of deze emotioneel of cognitief is zal de informatie in 98% van de gevallen door de betrokken hersenhelft worden ‘gestuurd’.
Voordat we in gesprek gaan, scant een deel van onze hersenen de positie van het lichaam van de ander. Dankzij dit mechanisme zijn we op een natuurlijke manier in staat ons aan de ander aan te passen. De ontdekking van het bestaan van dit deel van de hersenen, verantwoordelijk voor dit fenomeen, zit in onze linker cortex. Het werd eind jaren negentig ontdekt. Het mechanisme toont ook aan hoe gemakkelijk de mens lichaamstaal begrijpt door de ander simpelweg aan te kijken. Lichaamstaal ‘lezen’ is het decoderen van de eigen emoties door het geobserveerde zelf in te voelen.
Lichaamstaal is gereedschap voor mensen om op belangrijke momenten te kunnen begrijpen wat de ander bedoelt. Zo zou een rechter bij het lezen van lichaamstaal zijn vragen anders kunnen formuleren zodra hij een aantal concrete aanwijzingen heeft gevonden waarmee de verdachte aangeeft de juiste antwoorden te verzwijgen. Of voor een beveiligingsbeambte die achter een monitor zit en moet inzoomen op een verdacht individu.
Het woord EMOTIE is afgeleid van het Latijnse woord ‘emovére’, wat ‘bewegen’ betekent. Lichaamstaal wordt pas echt interessant als we de intenties van iemand willen kennen die ‘afwijkend gedrag’ vertoont of met iemand in gesprek zijn terwijl zijn lichaamstaal iets anders toont dan wat hij zegt.
Binnenkomende informatie wordt door onze hersenhelften verschillend verwerkt, met als gevolg dat onze beide lichaamshelften verschillend reageren en dus niet synchroom werken. De eigenschappen van de hersenhelften zorgen ervoor dat we meer controle tonen met rechts, terwijl de rechter hersenhelft opener staat voor emoties. (Tucker D Williamson, review 91,pp185-215)
Barack Obama en François Hollande ontmoetten elkaar in New York op 18 mei 2012. Na bilaterale gesprekken laten ze zich zoals gebruikelijk, fotograferen en wisselen onderling een paar beleefde woorden.
Het is al langer bekend dat mensen emotionele gelaatstrekken van elkaar overnemen. In het nieuwe onderzoek toonden MRI-scans dat zulke emotionele beleving niet alleen een uiterlijk verschijnsel is, maar dat ook in de hersenen identieke patronen ontstaan. Proefpersonen keken in de studie naar korte ‘plezierige, onplezierige of neutrale’ filmpjes.
Gerard Stokkink, expertise, lecturer, docent non verbal communication.
alles over lichaamstaal 