Kun je lichaamstaal ‘faken’? Vaak hoor je zeggen dat gekruiste armen een ‘defensieve’ of ‘gesloten’ houding is. Maar nemen we deze houding niet vaak juist onbewust aan als we aandachtig luisteren? Pas als we erbij nadenken realiseren we ons dat we met gekruiste armen staan! Het verschil tussen een open of gesloten houding is waarneembaar, hoewel eén enkel feit nooit genoeg is om je aanname te bevestigen.
Lichaamstaal is de directe respons van het denken en je kunt er amper invloed op uitoefenen. Gedrag kun je ‘faken’ zoals je woorden gebruikt om de ander om de tuin te leiden, maar het lichaam heeft niet ‘geleerd’ om te liegen.
Om fictie van waarheid te onderscheiden zijn onder meer de handen van onschatbare waarde. Onopgemerkt geven de handen weer wat we bedoelen en tegelijkertijd geven gebaren onze relatie tot de ander weer. Deze handelingen van de handen zijn spontane reacties van ons denken tijdens de communicatie en ze zijn maar moeilijk te onderdrukken als we geen gekunstelde indruk willen maken. Deze ‘taal’ van de handen is één van de meest in het oog springende elementen uit de opleiding
Vormen van liegen:
Liegen naar jezelf: transformatie van realiteit,of: ‘een verhaal ophangen’. Het lichaam toont deze tegenstrijdigheden (nb: mythomanie; de persoon maakt verschil tussen realiteit en fictie).
Liegen naar de ander : de sociaal geaccepteerde leugen. Beleefdheid of diplomatie motiveert iemand te liegen. Deze is moeilijk te ‘lezen’ omdat de persoon geen schuldgevoelens heeft over zijn leugen. Dit ‘lezen’ kan wèl in het geval wanneer de persoon iets te verbergen heeft. Door niets te willen verraden en daarover geen schuldgevoelens hebben (bijv. een verrassing) maskeert de persoon zijn gevoelens niet en kan men niets ‘lezen’.
De afkeurenswaardige leugen: De opzettelijke leugen om de waarheid tegen te spreken. Liegen over datgene waarvan men weet dat het onwaar is: de ontkenning of het verzwijgen van wat men zou moeten zeggen. Achter deze leugen verbergt altijd een gemaskeerde emotie.
De doelbewuste leugen; moedwillig en ter kwade trouw, de onderliggende emotie is te lezen achter de bovenliggende emotie.
Algemeen: Waarom liegt men eigenlijk? Hier valt geen absoluut antwoord op te geven: de één liegt omdat hij een gedrags-stoornis heeft, de ander omdat hij moeilijk zijn impulsen kan beheersen. Het kan ook zijn dat het een persoonlijkheidsstoornis betreft, hierbij moet je dan denken aan ASPS (anti-sociale persoonlijkheidsstoornis). Zo’n persoon ziet de consequenties van liegen niet in. Vaak zijn het hele charmante mensen die geen schuldgevoel hebben als ze liegen. Een pathologische leugenaar weet heel goed dat hij liegt en heeft de onbedwingbare drang te liegen. Zij vervalsen hun herinneringen, waardoor zij denken dat het de werkelijkheid is. Vaak wijken deze herinneringen enorm af van de werkelijkheid en dat kan zelfs zo ver gaan dat de persoon denkt dat hij een genie is of boeken geschreven heeft. Pathologisch liegen kan voortkomen uit een psychische aandoening, zoals gedragsstoornissen of een persoonlijkheidsstoornis. Op het moment dat liegen de omgang tussen de leugenaar en zijn omgeving in ernstige problemen brengt, spreken we van pathologisch of ziekelijk gedrag.
J.P. Sartre maakte onderscheid tussen de imbéciel die zichzelf te grazen neemt en de schoft die de ander beliegt. Hij maakte van deze twee identiteiten een filosofisch concept waarin beiden gevoed door kwader trouw maar deze niet kunnen verhullen. De onderliggende emotie is te lezen achter de bovenliggende emotie.
Waarheidsbevinding
Het juist analyseren van lichaamstaal is een praktisch hulpmiddel om sleutelvragen te kunnen formuleren bij het ontdekken van de leugen. Zodra de ondervraagde zijn tactiek om de controle over zijn lichaam laat varen doordat de ondervrager de persoon op zijn gemak heeft gesteld worden beweringen en antwoorden door beweging van o.m. het gezicht, houdingen en de handen ondersteund. Door deze bewegingen nauwkeurig te observeren kan men de gedachtengang van de persoon volgen.
Een leugenaar kijkt de ander veelvuldig aan. Hij moet zich immers vergewissen dat zijn ondervrager hem gelooft, bang om ontmaskerd te worden (Kassin et Fong,’99). Hij zal zijn leugen constant moeten vergelijken met de waarheid. Op IRM-scans is te zien hoe sommige delen van de hersenen actief zijn bij de keuze van woordgebruik, alg. aandacht en gebaren (Langleben et al, 2002). Om een leugenaar te ontmaskeren zullen we moeten stilstaan bij tekenen van controle.
Het ‘lezen’ van de gemaskeerde emotie
Als wij het niet eens zijn met de ander doen we twee dingen. 1: Doen alsof wij het met de ander eens zijn, maar we zijn dit niet. 2: Terwijl we praten niet de waarheid te zeggen.
Het intellectuele ‘management’ van de leugen.
Een leugenaar denkt constant na over zijn strategie om zichzelf niet bloot te geven. Hij zal daardoor rustiger spreken dan een spontaan iemand om geen nieuwe of foute informatie te kunnen produceren en om zichzelf niet tegen te spreken. De leugen is te lezen daar de persoon zijn/haar ogen open houdt en zelfs fixeert op de ander vóórdat hij antwoord geeft. Hij/zij zal dezelfde weg van informatie in zijn/haar hoofd nalopen, liever dan een rechtstreeks antwoord te geven. Tijdens deze momenten wordt de informatie eigen gemaakt.(IRM- dr.D.Lengleben, Sweden) Indien iemand liegt, kan men het oogwit onder de iris vaak waarnemen. De leugen vertaalt zich door het zichtbaar ‘inslikken’ van woorden, lippen en tong-bewegingen.
Kleine ‘jeuk’ die zich zonder aanleiding ergens op het lichaam doet voelen weerspiegelen soms grote verschillen in emotie en denken. Sommigen zijn interessanter dan andere en niet allemaal bewijs voor liegen.
Een van de bekendste specialisten op het gebied van leugenherkenning is Aldert Vrij. In samenwerking met de universiteit van Portsmouth (U.K.) en de Internationale universiteit van Florida (U.S.) werden drie stijlen die wereldwijd in een legale context gebruikt om de leugen te ontmaskeren, onderzocht. De eerste (CBCA: Criterion-Based Content Analysis) vergeleek drie politie ondervragings-methoden die verbale leugens provoceren. De tweede analyseerde de capaciteiten van politie-mensen om leugen of waarheid te herkennen aan de hand van de gebruikte methoden. Ondervragingstactieken werden onderzocht op effectiviteit voor en door politie-mensen. De resultaten geven aan dat de precisie niet veel hoger dan 50% ligt. Het onderzoek laat ook zien dat de kans op fouten aanzienlijk hoger is bij het gebruik van beschuldigings-taktieken.
Welke mogelijkheden hebben wij dan om de waarheid te ontdekken? De leugen ontmaskeren is vaak een moeilijke taak. Er zijn echter mensen die dit feilloos kunnen. Is het beroep van doorslaggevende aard om leugens bij kinderen, volwassenen of pubers te ontdekken? Studie toont aan dat sociaal werkers, politiemensen, mensen in het onderwijs of studenten een score van plm. 60% behalen: geen enkele beroepsgroep scoorde hoger dan een andere. Het bleek niet makkelijker de waarheid of de leugen te achterhalen, zelfs wat betreft de geloofwaardigheid. Professionals overlappen elkaar, zoals de foute conclusie door een maatschappelijk werker niet per sé wordt opgemerkt door een politie-man, of vice-versa.
Gerard Stokkink: “Tijdens mijn colleges toon ik studenten video’s waarin personen liegen. Het viel me op dat video’s die geluidloos werden vertoond een veel hoger percentage correcte beoordelingen kreeg om de liegende persoon te ontmaskeren dan de video’s waarbij het geluid aanstond. Woorden leiden ons dus af van het waarnemen van de subtiele bewegingen die aanwijzingen van controle en geslotenheid geven tijdens het liegen. Deze aanwijzingen zijn concreet en exact te meten”.
Zijn volwassenen beter in staat leugens te ontdekken? Zijn de goed voorbereide leugens bij kinderen minder makkelijk te achterhalen? En welke indexen worden gebruikt door volwassenen om de waarheid te toetsen, en welke strategieën worden hierbij gebruikt? Onderzoek wijst uit dat volwassenen 51,5 % kans hebben een leugen te ontmaskeren bij jongeren van 11-13 jaar. Indien de jongere zijn leugen heeft kunnen voorbereiden is die kans zelfs kleiner (46 %) en 57% wanneer er geen voorbereiding was. Volwassenen in het onderzoek laten een groter voor-oordeel zien t.o.v. de waarheid dan t.o.v. de leugen. Volwassenen spitsen zich daarnaast meer op verbale aspecten dan op nonverbale signalen. In welke getuigenis dan ook is de verbale strategie gespeend van persoonlijke ervaring (van zichzelf of anderen). De meest gebruikte non-verbale strategie is die van rustig en kalm te blijven door te proberen emotieloos te kijken. Lees meer.
Kunnen volwassenen makkelijk door de strategie van het kind heen kijken? Strømwal 2007: Liegende kinderen voeren een succesvolle strategie om volwassenen om de tuin te leiden. Volwassenen hebben al te vaak onjuiste concepten om kinderen te doorgronden die verbaal/nonverbaal liegen. Blijkens deze vele onderzoeken werkt het op voorhand insinueren van schuld, liegen of andersoort interpretatie niet in het voordeel om een correcte aanname te verkrijgen.
Zie ook: Facial muscles
Gerard Stokkink, expertise, lecturer, docent non verbal communication.
alles over lichaamstaal 